BOĞAZLAR REJİMİNE İLİŞKİN SÖZLEŞME

(Convention concemant le Regime des Detroits)

Montreux, 20 Temmuz 1936

(Metin)

Bulgar Yüce Kralı,

Fransız Cumhuriyeti Başkanı,

Büyük Britanya, İrlanda ve Denizaşırı Britanya Ülkeleri Kralı ve Hindistan İmparatoru,

Elenler Yüce Kralı,

Japonya Yüce İmparatoru,

Romanya Yüce Kralı,

Türkiye Cumhuriyeti Başkanı,

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği Merkez Yönetim Komitesi,

ve Yugoslavya Yüce Kralı,

“Boğazlar” genel deyimi ile anılan Çanakkale Boğazı, Marmara Denizi ve Karadeniz Boğazından geçişi [passage] ve gemilerin gidişgelişi [seyrisefain, navigation] konusunda, Lozan’da 24 Temmuz 1923 günü imza edilmiş Barış Andlaşmasının 23. Maddesiyle ortaya konulan ilkeyi, Türkiye’nin güvenliği ile kıyı Devletlerin Karadenizdeki güvenliği çerçevesinde, koruyacak biçimde düzenlemek isteğiyle, İşbu Sözleşmenin 24 Temmuz 1923 günü Lozan’da imza edilmiş olan Sözleşmenin yerine geçmesine karar vermişler ve, yetkili Temsilcileri olmak üzere, aşağıda adları yazılı kişileri atamışlardır :

Bulgar Yüce Kralı :

Doktor Nicolas P. Nicolaev, Ortaelçi, Dışişleri ve Mezhepler Bakanlığı Genel Sekreteri;

Mösyö Pierre Neicov, Ortaelçi, Dışişleri ve Mezhepler Bakanlığı Siyasal İşler Müdürü.

Fransız Cumhuriyeti Başkanı :

Mösyö Paul Boncour, Senato üyesi, Milletler Cemiyetinde Fransa Baş Delegesi, eski Başbakan, eski Dışişleri Bakam, Legion d’Honneur nişanının Chevalier rütbesi ve Savaş Haçı sahibi;

M. Henri Ponsot, Fransız Cumhuriyetinin Ankara Olağanüstü ve yetkili Büyükelçisi, Ugion d’Honneur nişanının Grand Officier rütbesi sahibi;

Büyük Britanya, İrlanda ve Denizaşırı Britanya Ülkeleri Yüce Kralı ve Hindistan İmparatoru :

Büyük Britanya, Kuzey İrlanda ve herbiri ayrıca Milletler üyesi bulunmayan Britanya İmparatorluğunun tüm parçaları için :

Soylu Lord Stanley, P.C.M.C.M.P., Deniz Bakanlığında Parlamento Sekreteri;

Avusturalya Commonwealth’i için :

Soylu Stanley Melhourne Bruce, C.H.M.C. Avustralya Commonwealth’inin Londra’daki Olağanüstü Komiseri;

Yunanlılar Yüce Kralı :

Mösyö Nicolas Politis, Yunanistan’ın Paris Olağanüstü ve Yetkili Büyükelçisi, eski Dışişleri Bakanı;

Mösyö Raoul Bibica Rosetti, Yunanistan’ın Milletler Cemiyetinde Baş Delegesi;

Japonya Yüce İmparatoru :

Mösyö Naotake Sato, Jusammi, Soleil · Levanı nişanının Birinci rütbesine sahip, Japonya ‘nın Paris Olağanüstü ve Yetkili Büyükelçisi;

Mösyö Massa-aki Hotta, Jushii, Soleil · Levanı nişanının İkinci rütbesine sahip, Japonya’nın Bern Olağanüstü ve Yetkili Ortaelçisi;

Romanya Yüce Kralı :

Mösyö Nicolas Titulesco, Dışişleri Bakanlığında Devlet Bakanı;

Mösyö Constantin Contzesco, Ortaelçi, Avrupa ve Tuna Uluslararası Komisyonlarında Romanya Temsilcisi;

Mösyö Vespasien Pelle, Lahey Olağanüstü Yetkili Ortaelçisi;

Türkiye Cumhuriyeti Başkanı :

Dr. Rüştü Aras, Dışişleri Bakanı, İzmir Milletvekili;

Suad Davaz, Türkiye Cumhuriyeti Paris Olağanüstü ve Yetkili Büyükelçisi;

Numan Menemencioğlu, Türkiye Büyükelçisi, Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri;

Asım Gündüz, Korgeneral, Genel Kurmay İkinci Başkanı;

Necmettin Sadak, Milletler Cemiyetinde Türkiye Baş Delegesi, Sivas Milletvekili, Büyük Millet Meclisi Dışişleri Komisyonu Tutanak Raportörü.

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği Merkez Yönetim Komitesi :

Mösyö Maxime Litvinoff, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği Merkez Yönetim Komitesi üyesi, Dışişleri Halk Komiseri;

Yugoslavya Yüce Kralı :

Mösyö İvan Soubbotitch, Milletler Cemiyetinde Yugoslavya Krallığı Baş Delegesi;

Yöntemine uygun ve geçerli yetki belgelerini sunduktan sonra aşağıdaki hükümleri kararlaştırmışlardır :

Madde 1. Bağıtlı Yüksek Taraflar Boğazlarda denizden geçiş ve gidişgeliş serbestliği ilkesini kabul eder ve doğrularlar.

Bu serbestliğin kullanılması, bundan böyle işbu Sözleşme hükümleriyle düzenlenmiştir.

Kesim 1

Ticaret Gemileri

Madde 2. Barış zamanında, ticaret gemileri, bayrak ve yükü ne olursa olsun, gündüz ve gece, aşağıda 3. Maddenin hükümleri saklı kalmak üzere, hiç bir işleme [formalite] bağlı olmadan Boğazlardan geçiş ve gelişgidiş tam serbestliğinden yararlanacaklardır. Bu gemiler Boğazların hiçbir limanında durmaksızın transit olarak geçerlerse, Türk Makamlarınca alınması işbu Sözleşmenin 1. Ekinde öngörülen resim ya da harçlardan [charges] başka hiç bir resim ve harca bağlı tutulmayacaklardır.

Bu resim ve harçların alınmasını kolaylaştırmak için, Boğazlardan geçecek ticaret gemileri 3. Maddede yazılı Merkezin memurlarına adlarını, uyruklarını, tonajlarını, gidecekleri yeri ve nereden geldiklerini bildireceklerdir.

Klavuzluk ve römorkaj isteğe bağlı kalır.

Madde 3. Ege Denizinden ya da Karadenizden Boğazlara girecek her gemi, uluslararası sağlık hükümleri çerçevesinde Türk yasalarıyla [Reglements] konulmuş sağlık denetiminden geçmek için, Boğazların girişine yakın bir sağlık Merkezinde duracaktır. Deniz sağlık patentleri olan ya da işbu Maddenin 2. Fıkrasındaki hükümlerin kapsamı içine girmediklerini kanıtlayıcı bir Sağlık Açıklaması [Declaration] gösteren gemiler için denetleme, gündüz ve gece, en hızlı bir biçimde yapılacak ve hu gemiler Boğazlardan geçişleri arasında başkaca hiç bir durmaya zorlanmayacaktır.

İçinde veba, kolera, sarıhumma, lekelihumma ya da çiçek olayları olan ya da içinde 7 günde az bir zaman önce bu hastalıklar geçmiş bulunan gemiler ile, bulaşık bir limandan 24 saatin beş  atından az bir zamandan beri ayrılmış olan gemiler, Türk makamlarının gösterecekleri sağlık kolluğu memurların bindirmek üzere, yukarıdaki Fıkrada belirlenen sağlık Merkezinde duracaklardır. Bu nedenle hiç bir resim ve yüklem konulmayacak ve sağlık kolluğu memurları Boğazların çıkışındaki bir sağlık Merkezine indirileceklerdir.

Madde 4. Savaş zamanında Türkiye savaşan değilse, ticaret gemileri, bayrak ve yük ne olursa olsun, 2. ve 3. Maddelerde öngörülen koşullar içinde, Boğazlardan geçiş ve gidişgeliş serbestliğinden yararlanacaktır.

Kılavuzluk ve römorkaj isteğe bağlıdır.

Madde 5. Savaş zamanında, Türkiye savaşan ise, Türkiye ile savaş durumundaki bir ülkeye ilintili olmayan ticaret gemileri, düşmana hiç bir biçimde yardım etmemek koşulu ile, Boğazlarda geçiş ve gidişgeliş serbestliğinden yararlanacaktır.

Bu gemiler Boğazlara gündüz girecek ve geçiş her kez Türk Makamlarınca gösterilecek yoldan olacaktır.

Madde 6. Türkiye, kendisinin pek yakın bir savaş tehlikesi tehdidiyle karşılaştığı kanısında bulunduğu zamanda da 2. Madde hükümlerinin uygulanması sürdürülecektir. Ancak hu durumda gemilerin

Boğazlara gündüz girmeleri ve geçişin, her kez Türk makamlarınca gösterilen yoldan yapılması gerekir.

Klavuzluk, hu durumda, zorunlu kılınabilecek, ancak ücret alınmayacaktır.

Madde 7. “Ticaret Gemileri” deyimi işbu Sözleşmenin II. Kesiminde yazılı olanların dışındaki tüm gemileri kapsamı içine alır.

Kesim II

Savaş Gemileri

Madde 8. İşbu Sözleşme uyarınca savaş gemileri ve onların nitelikleri [specifications] ile tonajlarının hesabı için geçerli olacak tanım Sözleşmenin II. Ekinde gösterilen tanımdır.

Madde 9. Savaş donanmasının, sıvı olsun olmasın, yakıt taşıma için yapılmış olan yardımcı gemileri [Batiments auxiliaires] 13. Maddede öngörülen önbildirime bağlı tutulmayacak ve, Boğazları ayrı ayrı geçmek koşulu ile, 14. ve 18. Maddeler gereğince sınırlandırılmış tonajların hesabına girmeyecektir. Bununla birlikte, öbür geçiş koşulları konusunda savaş gemileri gibi işlem görecektir.

Yukarıdaki Fıkrada yazılı yardımcı gemiler, öngörülen kuraldışı işlemden ancak, yüzen hedeflere karşı en çok 105 milimetre çapındaki iki toptan ve hava hedeflerine karşı en çok 75 milimetre çapında iki silahtan fazlasını bulundurmuyorsa, yaralanabilecektir.

Madde 10. Barış zamanında hafif suüstü gemileri [batiments Iegers de surface] küçük savaş gemileri [petits navires de combat] ve yardımcı gemiler Karadenizde kıyısı olan Devletlere ilintili bulunsunlar ya da bulunmasınlar, bayrakları ne olursa olsun, hiç bir resim ve yükleme bağlı tutulmadan Boğazlardan geçiş serbestliğinden yararlanacaklardır; yeter ki, Boğazlara gündüz ve aşağıda 13. Madde ile onu izleyen Maddelerde öngörülen koşullara uygun biçimde girsinler.

Yukarıdaki Fıkrada yazılı sınıflara giren gemilerin dışındaki savaş gemileri ancak 1 1 . ve 12. Maddelerde öngörülen özel koşullar çerçevesinde geçiş hakkına sahip olacaklardır.

Madde 11. Karadenizde kıyısı olan Devletler 14. Maddenin 1. Fıkrasında yazılı tonajdan yüksek bir tonajda bulunan savaş hattı gemilerini [batiments de ligne], Boğazlardan, birer birer ve  yanlarında en çok iki torpito [torpilleur] olmak koşulu ile, geçirmek iznine sahiptirler.

Madde 12. Karadenizde kıyısı bulunan Devletler, bu Deniz dışında yaptırdıkları ya da satın aldıkları denizaltı gemilerini, eğer tezgaha konulma ya da satınalma işinden Türkiye’ye zamanında haber verilmişse, üslerine katılmak üzere, Boğazlardan geçirmek hakkına sahip olacaklardır.

Sözkonusu Devletlerin denizaltı gemileri, Türkiye’ye gerekli açık ve seçik bilgilerin verilmesi koşulu ile, Karadeniz dışındaki tezgahlarda onarılmak üzere de, Boğazlardan geçebilecektir.

Gerek birinci, gerek ikinci durumda denizaltı gemileri Boğazlardan birer birer, gündüz ve su üzerinden geçecektir. 

Madde 13. Savaş gemilerinin Boğazlardan geçmesi için Türkiye Hükümetine diplomasi yolu ile bir önbildirim yapılması gerekir. Bu önbildirimin normal süresi 8 gün olacaktır; ancak Karadenizde kıyısı bulunmayan Devletler için bu sürenin 15 güne çıkarılması umut edilir.

Bu önbildirimde gemilerin gidecekleri yer, adları, türleri ve sayısı ile gidişte geçiş ve, olacaksa, dönüşte geçiş günleri gösterilecektir. Günlerde her değişme 3 günlük bir önbildirime konu olacaktır.

Gidiş geçişinde Boğazlara giriş ilk önbildirimde gösterilen günden başlayarak 5 gün içinde olmalıdır. Bu sürenin sona ermesinden sonra, ilk önbildirimle özdeş koşullar içinde, yeni bir önbildirim yapılacaktır.

Geçiş sırasında, deniz kuvveti Komutam, durmaya gerek olmaksızın, Çanakkale ya da Karadeniz Boğazlan girişindeki bir işaret istasyonuna, komutası altındaki kuvvetin açık ve seçik bileşimini bildirecektir.

Madde 14. İşbu Sözleşmenin 11. Maddesinde ve III. Ekinde öngörülen duruınlar kapsam dışı kalmak üzere, Boğazlarda transit olarak bulunabilecek tüm yabancı deniz kuvvetlerinin en yüksek tonaj toplamı 15.000 tonu geçmeyecektir. 

Herhangi bir durumda yukarıdaki Fıkrada sözkonusu kuvvetler 9 gemiden çok olamaz.

Karadenizde kıyısı olan ya da olmayan Devletlere ilintili bulunup 17. Madde hükümleri uyarınca, Boğazlardaki bir limanı ziyaret eden gemiler bu tonajın içine girmeyecektir.

Geçiş sırasında hasara uğramış olan savaş gemileri de bu tonajın içine girmeyecektir. Bu gemiler onarım sırasında, Türkiye’nin çıkarmış olduğu özel güvenlik. hükümlerine bağlı kalacaktır.

Madde 15. Boğazlarda transit olarak bulunan savaş gemileri, taşımakta bulunabilecekleri hava ulaşım araçlarını [ aeronefs] hiç bir durumda kullanamazlar.

Madde 16. Boğazlarda transit olarak bulunan savaş gemileri, hasar ya da deniz arızası durumları kapsam dışında kalmak üzere, geçişleri için gerekli sürelerden fazla Boğazlarda kalamazlar.

Madde 17. Yukarıdaki Maddelerin hükümleri, herhangi bir tonaj ya da bileşime sahip bir deniz kuvvetinin, Türkiye Hükümetinin çağrısı üzerine, Boğazlardaki bir limana sınırlı bir süre için bir nezaket [courtoisie] ziyaretinde bulunmasına engel olmaz. Bu kuvvet Boğazlardan girişte izlediği yoldan ayrılmak zorundadır; şu da var ki, 10, 14. ve 18. Maddeler hükümleri uyarınca, Boğazlardan transit olarak geçmek için gerekli koşullara uygun bulunuyorsa bu zorunluğun dışında kalır.

Madde 18. 1 – Karadenizde kıyısı bulunmayan Devletlerin barış zamanında bu denizde bulundurabilecekleri tonaj toplamı şöylece sınırlandırılmıştır :

a) Aşağıdaki (b) Fıkrasında öngörülen durum kapsam dışında kalmak üzere, sözkonusu Devletlerin toplam tonajı, 30.000’i aşmayacaktır.

b) Eğer herhangi bir zamanda Karadenizin en güçlü donanmasının tonajı, işbu Sözleşmenin imzası gününde bu Denizde en güçlü olan donanmanın tonajını en az 10.000 ton aşarsa, (a) Fıkrasında yazılı olan 30.000 tonajlık toplam o ölçüde ve en çok 45.000 tona varıncaya değin, artırılacaktır. Bu amaçla, her kıyı Devleti, işbu Sözleşmenin IV. Eki uyarınca, Türk Hükümetine her yılın 1 Ocak ve 1 Temmuz günlerinde Karadenizdeki donanmasının tonaj toplamını bildirecek ve Türk Hükümeti de bu bilgiyi öbür Bağıtlı Yüksek Taraflar ile Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine iletecektir.

c) Karadenizde kıyısı bulunmayan Devletlerden herhangi birinin bu Denizde bulundurabileceği tonaj yukarıdaki (a) ve (b) Fıkralarında yazılı tonajın üçte ikisini geçmeyecektir.

d) Bununla birlikte, Karadenizde kıyısı bulunmayan bir ya da bir kaç Devlet bu Denize insancıl bir amaçla deniz kuvvetleri göndermek isterse, toplamı hiç bir durumda [hypothese] 8.000 tonu geçemeyecek olan bu kuvvetler, işbu Sözleşmenin 13. Maddesinde yazılı önbildirime gerek olmaksızın aşağıdaki koşullar içinde Türk Hükümetinden alacakları izin üzerine Karadenize girebilecektir. Eğer yukarıda (a) ve (b) Fıkralarında gösterilen tonaj toplamı dolmamışsa ve gönderilmesi istenilen kuvvetlerle birlikte bu aşılmayacak ise, Türk Hükümeti kendisine yapılan istemi aldıktan sonra en kısa bir süre içinde sözkonusu izni verecektir. Eğer anılan toplam tonaj daha önce kullanılmış bulunuyorsa ya da gönderilmesi istenilen kuvvetlerle birlikte bu toplam aşılmış olacaksa, Türk Hükümeti bu izin isteminden Karadenizde kıyısı bulunan öteki Devletlere gecikmeksizin bilgi verecek ve, eğer bu Devletler kendilerine bilgi verilmesinden 24 saat sonra bir itirazda bulunmazlar ise, ilgili Devletlere, istemleri konusunda verdiği kararı en geç 48 saatlik bir kolaylık süresi içinde bildirecektir.

Karadenizde kıyısı olmayan Devletlerin deniz kuvvetlerinin, Karadenize bundan sonraki her girişi ancak yukarıdaki (a) ve (h) Fıkralarında yazılı toplam tonajın olanak verdiği ölçüde yapılacaktır.

2. Karadenizde bulunmalarının amacı ne olursa olsun, kıyısı bulunmayan Devletlerin savaş gemileri hu Denizde 21 günden çok kalamayacaktır.

Madde 19. Savaş zamanında, Türkiye savaşan değilse, savaş gemileri 10-18. Maddelerde belirtilen koşullar içinde, Boğazlardan tam bir geçiş ve gidişgeliş serbestliğinden yararlanacaktır.

Bununla birlikte, savaşan herhangi bir Devletin savaş gemilerinin Boğazlardan geçmesi yasak olacaktır. Şu da var ki, işbu Sözleşmenin 25. Maddesinin uygulanması kapsamına giren durumlar ve Milletler Cemiyeti Yasası çerçevesi içinde yapılmış olup, bu Yasanın 18. Maddesi uyarınca, Kütüğe yazılmış ve yayımlanmış bulunan ve Türkiye’yi bağlayan bir karşılıklı yardımlaşma [ Assistance Mutuelle] Andlaşması uyarınca saldırıya uğrayan bir devlete yapılacak yardım durumu bu kuralın dışında kalır.

Yukarıdaki Fıkrada yazılı kuraldışı durumlarda 10-18. Maddelerde gösterilen sınırlamalar uygulanmayacaktır.

Yukarıdaki İkinci Fıkrada konulan geçiş yasağına karşın, Karadenizde kıyısı bulunan ya da bulunmayan savaşan Devletle ilintili olup da bağlı bulundukları limandan ayrılmış durumdaki savaş gemileri o limanlara geri dönmek iznine sahiptir.

Savaşan Devlet gemilerinin Boğazlarda herhangi bir yakalama [capturc] ya da görme hakkı (Droit de visite] kullanmaları ve herhangi bir düşmanca eylemde bulunmaları yasaktır.

Madde 20. Savaş zamanında Türkiye savaşan durumda ise, 10-18. Maddeler hükümleri uygulanmayacaktır; savaş gemilerinin geçmesi tümüyle Türk Hükümetinin kararına bağlı olacaktır.

Madde 21. Türkiye, kendisini pek yakın bir savaş tehlikesi tehdidiyle karşılaştığı kanısında ise, işbu Sözleşmenin 20. Maddesi hükümlerini uygulamak hakkına sahip olacaktır.

Yukarıdaki Fıkranın Türkiye’ye verdiği olanağın (faculte] Türkiye tarafından kullanılmasından önce Boğazlardan geçmiş, böylece bağlı bulundukları limanlardan ayrılmış olan savaş gemileri o limanlara dönebilecektir. Bununla birlikte, şu da kararlaştırılmıştır ki, Türkiye, işbu Maddenin uygulanmasına, tutumu yüzünden, neden olan Devletin gemilerini bu haktan yararlandırmayabilir.

Türk Hükümeti, yukarıdaki Birinci Fıkranın kendisine verdiği olanağı kullanırsa, hu konuda Bağıtlı Yüksek Taraflar ile Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine bir bildiri gönderecektir.

Milletler Cemiyeti Konseyi, üçte iki çoğunlukla, Türkiye’nin böylece aldığı önlemin haklı olmadığına karar verirse ve işbu Sözleşmenin imzacısı Bağıtlı Yüksek Tarafların çoğunluğu da bu görüşte ise, Türk Hükümeti sözkonusu önlemleri ve işbu Sözleşmenin 6. Maddesi uyarınca alınmış olabilecek önlemleri kaldırmağı yükümlenir.

Madde 22. İçinde veba, kolera, sarıhumma, lekelihumma ya da çiçek olayları olan ya da içinde 7 günden az bir zamandan önce hastalıklar görülmüş bulunan savaş gemileri ile bulaşık limandan 24 saatin beş katından az bir zamandan beri ayrılmış olan savaş gemileri, Boğazları karantina altına geçecek ve, Boğazların bulaştırılmasına olanak vermemek için, gerekli korunma önlemlerini gemi araçlariyle almak zorunda olacaktır.

Kesim III

Hava Ulaşım Araçları

Madde 23. Sivil hava ulaşım araçlarının Akdeniz ile Karadeniz arasında geçişini sağlamak için, Türk Hükümeti Boğazların yasak bölgeleri dışında bu geçişe ayrılan hava yollanın gösterecektir; sivil hava ulaşım araçları, Türk Hükümetine düzenli olmayan [occasionnel, arızi] uçuşlar için 3 gün önce bir önbildirim ve düzenli servis uçuşları için geçiş günlerini belirleyen genel bir önbildirimde bulunarak, bu yolları kullanabileceklerdir.

Öte yandan, Boğazların yeniden askerselleştirilmesine karşın, Türkiye Hükümeti Türkiye’ de yürürlükteki hava gidişgeliş düzenlemeleri [Reglementation] uyarınca, Avrupa ile Asya arasında Türk toprakları üstünden uçmalarına izin verilmiş olan sivil hava ulaşım araçlarının, tam bir güvenle geçmeleri için gerekli kolaylığı gösterecektir. Uçuş izni verilmiş olan durumlar için Boğazlar bölgesinde izlenecek yol zaman zaman gösterilecektir.

Kesim IV

Genel Hükümler

Madde 24. Boğazlar Rejimine ilişkin 24 Temmuz 1923 günlü Sözleşme uyarınca kurulmuş olan Uluslararası Komisyonun yetkileri Türk Hükümetine geçirilmiştir.

Türk Hükümeti 11., 12., 14., ve 18. Maddelerin uygulanmasıyla ilgili istatistikleri toplamağı ve vermeği yükümlenir.

Türk Hükümeti bu Sözleşmenin savaş gemilerinin Boğazlardan geçişine ilişkin olan her hükmünün uygulanmasını gözetecektir.

Türk Hükümeti, yabancı bir deniz kuvvetinin yakında Boğazlardan geçeceğinden haberi olur olmaz, bu kuvvetin bileşimini, tonajını, Boğazlara giriş için öngörülen günü ve, gerektiğinde, olası dönüş gününü Bağıtlı Yüksek Tarafların Ankara’daki Temsilcilerine bildirecektir.

Türk Hükümeti, Boğazlarda yabancı savaş gemilerinin gidişgelişini gösteren ve gerek ticarete, gerek işbu Sözleşmede öngörülen deniz ve hava gidişgelişine yararlı her türlü bilgileri içeren yıllık bir raporu Milletler Cemiyeti Genel Sekreterliği ile Bağıtlı Yüksek Taraflara sunacaktır.

Madde 25. İşbu Sözleşmenin hiç bir hükmü Türkiye için ya da Milletler Cemiyeti üyesi herhangi bir başka Bağıtlı Yüksek Taraf için Milletler Cemiyeti Yasasından doğan haklan ve yükümleri zedelemez.

Kesim V

Son Hükümler

Madde 26. İşbu Sözleşmede en kısa bir zamanda onaylanacaktır.

Onay belgeleri, Paris’te Fransız Cumhuriyeti Hükümeti Arşiv Dairesine konulacaktır.

Japon Hükümeti, onayın yapılmış olduğunu Paris’teki Diplomatik Temsilcisi aracılığı ile Fransız Cumhuriyeti Hükümetine bildirmekle yetinebilecek ve, bu durumda, onay belgesini en kısa zamanda gönderecektir.

Türkiye’ninki ile birlikte, 6 onay belgesi sunulur sunulmaz, bir sunma tutanağı düzenlenecektir. Bu bakımdan, yukarıki Fıkrada öngörülen bildiri, onay belgesi sunulması anlama gelecektir.

İşbu Sözleşme bu tutanağın yapıldığı gün yürürlüğe girecektir.

Fransız Hükümeti bundan önceki Fıkrada öngörülen tutanak ile daha sonra sunulacak onay belgelerinin sunma tutanaklarının aslına uygun birer örneğini Bağıtlı Yüksek Tarafların tümüne verecektir.

Madde 27. İşbu Sözleşme, yürürlüğe girişinden başlayarak, 24 Temmuz 1923 günlü Lozan Barış Andlaşmasının imzacısı herhangi bir Devletin katılmasına açıktır.

Bu katılma Fransız Hükümetine yapılan bildiri gününden başlayarak geçerli olacaktır.

Madde 28. İşbu Sözleşme, yürürlüğe girdiği günden başlamak üzere, 20 yıllık bir süre için geçerli olacaktır.

Bununla birlikte, işbu Sözleşmenin 1. Maddesinde doğrulanan geçiş ve gidişgeliş serbestliği ilkesinin süresi sonsuzdur.

Sözkonusu 20 yıllık sürenin sona ermesinden iki yıl önce hiç bir Bağıtlı Yüksek Taraf, Fransız Hükümetine bir sona erdirme önbildirisi vermemişse, Sözleşme sona erdirici bir önbildiri gönderilmesi gününden başlamak üzere, 2 yıl geçinceye dek yürürlükte kalacaktır. Bu önbildiri Fransız Hükümetince Bağıtlı Yüksek Taraflara bildirilecektir.

İşbu Sözleşme, bu Madde hükümleri uyarınca sona erdirilmişse, Bağıtlı Yüksek Taraflar, yeni bir Sözleşmenin hükümlerini saptamak üzere toplanacak bir Konferansta temsilci bulundurmak konusunda anlaşmışlardır.

Madde 29. İşbu Sözleşmenin yürürlüğe girmesinden başlayarak her beş yılın sonunda Bağıtlı Yüksek Taraflardan her biri, Sözleşmenin bir ya da bir kaç hükmünün değiştirilmesini önerme girişiminde bulunabilir.

Yüksek Bağıtlı Taraflardan birisince yapılacak yeniden gözden geçirme [revision] istemi, kabul edilebilir olmak için, 14. ya da 18. Maddelerin değiştirilmesi sözkonusu ise, ayrıca başka bir Yüksek Bağıtlı Taraf ve, eğer öteki Maddelerden herhangi birinin değişmesi sözkonusu ise, ayrıca iki Yüksek Bağıtlı Tarafça desteklenmiş olmalıdır.

Böylece desteklenen yeniden gözden geçirme istemi 5 yıllık sürenin sona ermesinden 3 ay önce Bağıtlı Yüksek Tarafların her birine bildirecektir.

Bu bildiri önerilen değişikliklerin niteliğini ve gerekçelerini içerecektir.

Bu öneriler üzerinde diplomasi yolu ile sonuca varmak olanağı bulunmazsa, Bağıtlı Yüksek Taraflar bu konuda toplanacak bir Konferansta temsilci bulunduracaklardır.

Bu Konferans ancak oybirliği ile kararlar alabilecektir; ancak 14. Madde ve 18. Maddeye ilişkin gözden geçirme işi bu hükmün dışında kalıp onlar için Bağıtlı Yüksek Tarafların dörtte üç çoğunluğu yeterlidir.

Bu çoğunluk, Türkiye içinde olmak üzere, Karadenizde kıyısı bulunan Devletlerin dörtte üçünü içerecek biçimde hesaplanacaktır.

Bu hükümlere olan inançla, adları yukarıda yazılı yetkili Temsilciler işbu Sözleşmeyi imza etmişlerdir.

Montreux’de, 20 Temmuz 1936 günü, 11 örnek olarak düzenlenmiştir.

Bunlardan yetkili Temsilcilerce mühürlenmiş birinci örnek Fransız Cumhuriyeti Arşivlerine konulacaktır. Öbür örnekler de imzacı Devletlere sunulacaktır.

N.P.NICOLAEVN. TITULESCO
Pierre NEICOVCons. CONTZESCO
J. PAUL-BONCOURV. V. PELLA
H. PONSOTDr. R.ARAS
STANLEYSuad DAVAZ
S. M. BRUCEN. MENEMENCIOGLU
N. POLITISAsim GÜNDÜZ
Raoul BIBICA-ROSETTIN. SADAK
 Maxime LITVINOFF
 Dr. I. V. SOUBBOTITCH

Aşağıda imzası bulunan Japonya yetkili Temsilcileri, işbu Sözleşme hükümlerinin, Milletler Cemiyeti üyesi bulunmayan bir Devlet olarak, Japonya’nın durumunu, gerek Milletler Cemiyeti Yasası, gerek o Yasa çerçevesinde yapılmış karşılıklı yardımlaşma Andlaşmaları karşısında hiç bir biçimde değiştirmediğini ve Japonya’nın, özellikle 19. ve 25. Maddeler hükümleri çerçevesinde, bu Yasa ve bu Andlaşmalar konusunda değerlendirme serbestliğini tümüyle saklı tuttuğunu, Hükümetleri adına açıklarlar.

N. SATO

MASSA – AKTİ HOTTA

EK 1

1 . İşbu Sözleşmenin 2. Maddesi uyarınca alınabilecek olan resimler ve harçlar aşağıdaki çizelgede gösterilenler olacaktır. Türk Hükümetinin bu resim ve harçlardan kabul edebileceği indirimler, bayrak farkı gözetilmeksizin, uygulanacaktır.

Yapılan Hizmetin NiteliğiHer net oylum tonilatosu [Net register tonnage] üzerinden alınacak resim ya da harç tutan altın Frank (Şu sırada 100 kuruş yaklaşık 2,5 Franktır).
a) Sağlık kontrolü0.075
b) Fenerler, ışıklı şamandıralar, geçit şamandıraları :
800 Tona dek…0.42
800 Tondan yukarısı0.21
c) Kurtarma hizmeti :Bu, Kurtarma sandalları, halat bağlayıcı roket İstasyonları, Sis düdükleri, Radyo farlar ile (b) Fıkrasına girmeyen ışıklı Şamandıralar ya da o türden başka tesisleri de kapsamı içine alır.0.10

2. İşbu Ekin 1. Paragrafına bağlı çizelgede gösterilen resimler ve harçlar Boğazlardan iki kez geçiş içindir (Başka deyişle, Ege Denizinde Karadenize bir geçiş ve Ege Denizine dönüş ya da Karadenizden Ege Denizine Boğazlardan bir geçiş ve sonra, Karadenize dönüş) ; bununla birlikte, eğer ticaret gemisi gidiş seferi için Boğazlara girdiği günden haşlayarak 6 aydan çok bir zaman sonra, duruma göre, Ege Denizine ya da Karadenize dönmek üzere Boğazlardan yeniden geçerse, hu gemi, bayrak farkı gözetilmeksizin, hu resim ve harçları ikinci kez ödemekle yükümlü tutulur.

3. Eğer bir ticaret gemisi gidiş geçişinde, dönmeyeceğini bildirirse, işbu Ekin 1 . Paragrafının (b) ve (c) Fıkralarında yazılı resim ve harçlar konusunda tarifenin yansını ödeyecektir.

4. İşbu Ekin 1 . Paragrafına bağlı çizelgede tanımlanan sözkonusu hizmetlerin gerektirdiği harcamaları karşılamak ve yedek akçesi ya da akla uygun bir döner sermaye bulundurmak için yeterli ölçüden yüksek olmayacak resim ve harçlar, ancak işbu Sözleşmenin 29. Maddesi hükümleri uygulanmak koşulu ile, arttırılacak ya da bütünlenecektir.

Bunlar ödeme günlerindeki kambiyo fiatına göre altın Frank ya da Türk parası olarak ödenir.

5. Ticaret gemileri, klavuzluk ve römorkaj gibi isteğe bağlı hizmetler için, böyle bir hizmet, gemilerin acente ya da kaptanlarının istemi üzerine, Türk makamlarınca gerekli biçimde yapılmışsa, resim ve harç ödemekle yükümlü tutulabilirler. Türk Hükümeti işbu isteğe bağlı hizmetlerin yapılması için alınacak resim ve harçların tarifesini zaman zaman açıklar.

6. İşbu tarifeler, 5. Maddenin uygulanması yoluyle, sözkonusu hizmetlerin zorunlu kılındığı durumlarda artırılmayacaktır.

EK Il

(İşbu Ekin metinleri 25 Mart 1936 günlü Londra Deniz Sözleşmesinden alınmıştır)

A – Taşırdığı su ağırlığı ölçütü [Deplacement·type, Maimahreç esası]

1 . Bir suüstü gemisinin [Batiment de surface] taşırdığı su ağırlığı ölçütü, tüm mürettebat ve makine ve kazanlarını (gerekli yakıt ve yedek su sayılmaksızın), tüm silahlarım ve hertürlü savaş mühimmatını [munitions ], döşemlerini [instalations ], donatımını [ equipements ], yiyeceklerini, mürettebatı için tatlı suyunu, çeşitli erzakım [ approvisionnements ], savaş zamanında taşıyacağı her türlü aletleri ile yedek parçalarını bulunduran yapımı bitirilmiş ve denize açılmağa hazır bir geminin taşırdığı suyu [deplacement] gösterir.

2. Bir denizaltı gemisinin taşırdığı su ağırlığı ölçütü, tüm mürettebatı ve motör aygıtı [ appareil moteur] ile denize açılmaya hazır olup yakıtı, yağlama yağı, tatlı suyu ve her türlü “ballast” suyu sayılmaksızın, tüm silahlarını ve her türlü savaş mühimmatını, döşemlerini donatımını, mürettebatın yiyeceklerini ve savaş zamanında taşıyacağı her türlü aletleri ile yedek parçalarını bulunduran yapımı bitirilmiş geminin, dalma sarnıçlarının suyu olmaksızın, su üzerinde taşırdığı suyu gösterir.

3. “Ton” terimi, “metrik ton” denilmedikçe, 1.016 Kilogramlık (2.240 librelik) bir tonu belirler.

B – Sınıflar [classes]

1. Savaş hattı gemileri [Batiments de ligne, hattıharb] aşağıdaki iki altı sınıftan birine ilintili olan suüstü savaş gemileridir.

a) Uçak gemileri [Batiments porte-aeronefs, Tayyare ana gemileri], yardımcı gemiler [Batiments auxiliaires] ya da (b) alt sınıfa ilintili savaş hattı gemilerinin dışındaki, taşırdığı su ağırlığı 10.000

(10.160 metrik) tondan çok olan ya da 203 milimetre (8 pus) çapından büyük bir top taşıyan suüstü savaş gemileri;

b) Uçak gemileri dışında, taşırdığı su ağırlığı 8.000 (8.128 metrik) tondan çok olmayan ve 203 milimetre (8 pus) çapından büyük bir top taşıyan suüstü savaş gemileri.

2. Uçak gemileri, taşırdığı su ağırlığı ne olursa olsun, özellikle uçak taşımak ve bunları denizde harekete geçirmek için yaptırılmış ya da donatılmış [amenage] suüstü savaş gemileridir. Eğer bir savaş gemisi özellikle uçak taşımak ve bunları denizde harekete geçirmek için yapılmış ya da donatılmış değilse, bu gemiye inme ya da havalanma güvertesinin yaptırılması, onun uçak gemileri sınıfına girmesini gerektirmez.

Uçak gemileri sınıfı aşağıda gösterilen iki alt sınıfa ayrılır :

a) Uçakların havalanabilecekleri ya da konabilecekleri bir güverteye sahip gemiler;

b) Yukarıdaki (a) Fıkrasında belirlenen bir güverteye sahip olmayan gemiler.

3. Hafif suüstü gemileri [Batiments Iegers de surface ], uçak gemileri, küçük savaş gemileri ya da yardımcı gemiler dışında olarak, taşırdığı su ağırlığı 100 (102 metrik) tondan çok olmakla birlikte 10.000 (10.160 metrik) tonu geçmeyen ve 203 milimetre (8 pus) çapından büyük top taşımayan suüstü savaş gemileridir.

Hafif suüstü gemileri sınıfı şu üç ikincil sınıfa ayrılır :

a) 155 milimetre (6.1 pus) çapından büyük top taşıyan gemiler;

b) 155 milimetre (6.1 pus) çapından büyük top taşımayan ve taşırdığı su ağırlığı 3.000 (3.048 metrik) tondan çok olan gemiler;

c) 155 milimetre (6,1 pus) çapından büyük top taşımayan ve taşırdığı su ağırlığı 3.000 (3.048 metrik) tonu aşmayan gemiler.

4. Denizaltı gemileri denizin yüzünün altında yüzmek üzere yapılmış tüm gemilerdir.

5. Küçük savaş gemileri, yardımcı gemiler dışında olup taşırdığı su ağırlığı 100 (102 metrik) tondan çok olmakla birlikte, 2.000 (2.032 metrik) tonu aşmayan ve aşağıda yazılı niteliklerin hiç birine sahip bulunmayan suüstü savaş gemileridir :

a) 155 milimetre (6,1 pus) çapından büyük bir topu bulunmak;

b) Torpil atmak için yapılmış ya da donatılmış olmak;

c) 20 mili aşan bir hızla gidebilmek üzere yapılmış olmak;

6. Yardımcı gemiler, askersel filoya bağlı olup taşırdığı su ağırlığı 100 (102 metrik) tondan çok bulunan, normal olarak filoya hizmet için ya da asker taşınmasında ya da savaşan gemilerin işlerinden başka herhangi bir hizmette kullanılan, savaşa katılmak üzere özellikle yapılmamış ve aşağıdaki özelliklere sahip bulunmayan suüstü gemileridir.

a) 155 milimetre (6,1 pus) den büyük bir çapta top taşımak;

b) 76 milimetre (3 pus) den büyük bir çapta sekiz toptan fazla top taşımak;

c) Torpil atmak için yapılmış ya da donatılmış bulunmak;

d) Zırhlı levhalarla korunmak üzere yapılmış olmak;

e) 28 mili aşan bir hızla gidebilmek için yapılmış olmak;

f) Uçakları denizde harekete getirmek üzere özellikle yapılmış ya da donatılmış olmak;

g) Uçak uçurmak için ikiden çok aygıta sahip bulunmak.

C – Yaşını doldurmuş gemiler- :

Aşağıdaki sınıflara ve alt sınıflara giren gemiler yapılışlarından sonra, karşılarında gösterilen yıllar geçince, “yaşını doldurmuş” sayılacaktır.

a) Bir savaş hattı gemisi için

b) Bir uçak gemisi için

26 sene

20 sene

c) (a) ve (h) alt sınıflarından bir hafif suüstü gemisi için :

i) 1 Ocak 1920’den önce tezgaha konulmuş ise

ii) 31 Aralık 1919’dan sonra tezgaha konulmuş ise

d) ( c) alt sınıfına giren bir hafif suüstü gemisi için

16 sene

20 sene

16 sene

e) Bir denizaltı gemisi için 13 sene

EK III

Japonya donanmasına ilintili aşağıda yazılı olan yaşını doldurmuş üç Okul Gemisinden iki geminin Boğazlardaki limanları birlikte ziyaretine izin verilmesi kararlaştırılmıştır.

Bu iki geminin toplam tonajı bu durumda 15.000 tona eşit sayılacaktır.

Tezgaha konulma günü Hizmete girme günü Taşırdığı su ölçütü (Ton) Silahları
Asama 20.X.1896 18.IIl.18999.240IV x 200 mmXII x 150 mm.
Yakumo l.IX.189820.VI.19009.010IV x 200 mm.XII x 150 mm.
lwate 11.XI.1898 18.III.19019.180IV x 200 mm.XII x 150 mm.

EK IV

1. İşbu Sözleşmenin 18. Maddesinde yazılı Karadenizde kıyısı bulunan Devletlere ilintili donanmaların tonaj toplamının hesabına girecek gemilerin sınıfları ve alt sınıfları şunlardır :

Savaş hattı gemileri :

(a) alt-sınıfı

(b) alt-sınıfı

Uçak gemileri :

(a) alt-sınıfı

(b) alt-sınıfı

Hafif suüstü gemileri :

(a) alt-sınıfı

(b) alt-sınıfı

(c) alt-sınıfı

Denizaltı gemileri :

İşbu Sözleşmeye ekli II Sayılı Ekteki tanımlara göre :

Tonaj toplamının hesabında gözönünde tutulması gereken taşırdığı su ağırlığı, 111 Sayılı Ekte tanımlanan taşırdığı su ağırlığı ölçütüdür.

O Ekte tanımlandığı üzere, ancak “yaşını doldurmamış” gemiler hesaba katılacaktır.

2. 18. Maddenin (b) Fıkrasında öngörülen bildiri, ayrıca işbu Ekin 1. Fıkrasında yazılı sınıf ve alt-sınıf gemilerinin tonaj toplamını da göstermesi gerekir.

PROTOKOL

Bugünkü Sözleşmeyi imza ettikleri sırada, aşağıda imzalan bulunan yetkili Temsilciler, Hükümetlerini yükümlülük altına sokarak, aşağıdaki hükümleri kabul ettiklerini açıklarlar :

1 . Türkiye, anılan Sözleşmenin giriş kesiminde tanımlanan Boğazlar Bölgesini hemen yeniden askerselleştirebilecektir [remilitariser].

2. 15 Ağustos 1936 gününden başlayarak, Türk Hükümeti, bu Sözleşmede belirlenen rejimi geçici olarak uygulayacaktır.

3. İşbu Protokol bugünden başlamak üzere geçerli olacaktır. Montreux’de, 20 Temmuz 1936 günü düzenlenmiştir.

N. P. NICOLAEVN. TITULESCO
Pierre NEICOVCons. CONTZESCO
J. PAUL-BONCOURV. V. PELLA
H. PONSOTDr. R. ARAS
STANLEYSuad DAVAZ
S. M. BRUCEN. MENEMENCİOĞLU
N. POLITISAsım GÜNDÜZ
Raoul BIBICA-ROSETTIN. SADAK
N. SATO (ad referendum)Maxime LITVINOFF
MASSA – AKTİ HOTTA (ad referendum)Dr. I. V. SOUBBOTITCH

TR-GR/Aksu

Lisansüstü çalışmalarını Türkiye'nin Yunanistan'la olan uyuşmazlıkları üzerine yürüttü. Türkiye'nin dış politikası ve dış politika krizleri özelinde çalışmalarını yoğunlaştırmaktadır. www.tdpkrizleri.org / www.tfpcrises.org / www.turkishgreek.org sitelerini hazırlamaktadır.

Learn More →